Veilig medicijnen toedienen

Als zorgverlener dien je, als je bevoegd bent, medicijnen toe wanneer de cliënt dit niet zelf kan. In de praktijk blijkt dat hierbij regelmatig fouten worden gemaakt. Er bestaat dan onduidelijkheid over de verantwoordelijkheden met betrekking tot medicatiebeleid. In dit artikel zetten we op een rijtje waarmee je rekening moet houden bij het toedienen van medicijnen.

In het medicatiebeleid staan de taken, verantwoordelijkheden en afspraken over het medicatieproces beschreven. De onderwerpen medicatieoverzicht, uitzetten en toedienen, bewaring, scholing en omgaan met fouten hebben allemaal hun plek in dit medicatiebeleid. Met andere woorden: hoe zorg je dat je de cliënt het juiste medicijn, op de juiste tijd, in de juiste hoeveelheid en dosering en op de juiste wijze toedient?

De arts van de cliënt kan over het toedienen van medicijnen beslissingen nemen en daarvoor aanwijzingen geven.

Aandachtspunten vooraf

Je bent bevoegd om medicijnen toe te dienen als je daartoe bekwaam bent. In dit geval betekent dat: ‘weten wat je doet, weten wat je geeft en weten waarop je moet letten’.

Laten we het niet hopen, maar maak je toch een fout – verkeerd medicijn, verkeerde dosering, verkeerd tijdstip of verkeerde wijze van toedienen – waarschuw dan de behandelend arts. Bovendien moet je dit als incident melden.

Voorkom dat je in direct contact komt met medicijnen die voor de cliënt zijn bedoeld. Wanneer het niet mogelijk is om aanraking te voorkomen, is het advies om handschoenen te dragen.

Wil je weten welke medicijnen aan een cliënt zijn voorgeschreven? Vraag dan een actueel medicatieoverzicht op bij de apotheek.

Taken bij toedienen van medicijnen

Het toedienen van medicijnen valt uiteen in een aantal verschillende taken: het aanreiken*, toedienen*, uitzetten, klaarzetten en beheren van medicijnen. Op deze taken wordt hieronder nader ingegaan.

* Omdat aanreiken en toedienen risicovolle handelingen zijn, kun je ervoor kiezen om een cursus te volgen. Zo ben je er zeker van dat je bekwaam bent om die handelingen te verrichten.

Aanreiken medicijnen

Als de patiënt niet zelf de medicijnen kan pakken, worden deze aangereikt. De cliënt controleert na aanreiking zelf het soort medicijn, de dosering, het tijdstip en de wijze van toediening. Zijn de medicijnen al eerder uit de originele verpakking gehaald, bijvoorbeeld om ze toe te voegen aan een medicijnuitzetsysteem? Dan moet het voor de cliënt controleerbaar te zijn dat de juiste medicijnen zijn aangereikt.

Toedienen medicijnen

De medicijnen worden toegediend wanneer de cliënt niet zelf de verantwoordelijkheid kan dragen voor het innemen, aanbrengen of inbrengen volgens voorschrift. Het toedienen van de medicijnen moet uit de originele verpakking gebeuren. De cliënt moet dit kunnen controleren.

Uitzetten medicijnen

Hiermee wordt het uitzetten van medicijnen voor meerdere momenten op een dag of in een week bedoeld. Hiervoor wordt een medicijnuitzetsysteem gebruikt; bijvoorbeeld een rol of een systeem met vakjes.

Er zijn verschillende situaties denkbaar waarin het uitzetten van medicijnen nodig is:

1. Het uitzetten van medicijnen gebeurt voor cliënten die zelf de controle kunnen uitvoeren of ze de juiste medicatie slikken. Ook de voorschriften van het medicijn moeten zij zelf kunnen naleven. In deze situatie is de zorgverlener, samen met de cliënt, verantwoordelijk voor het op juiste wijze vullen van het medicijnuitzetsysteem. De cliënt is zelf verantwoordelijk voor de controle en inname.
2. Een andere mogelijkheid is dat de cliënt wel zelf de medicijnen kan innemen en daarvoor verantwoordelijk is, maar niet in staat is om de inhoud van het uitzetsysteem te controleren. In dat geval is de zorgverlener, doorgaans de apotheker, daarvoor verantwoordelijk. Als de apotheker dit niet doet, moet je zorgen dat hierop, na het vullen van het uitzetsysteem, door een andere zorgverlener een controle plaatsvindt.
3. Kan de cliënt geen verantwoordelijkheid dragen voor het uitzetten van medicijnen of de inname ervan? Dan moet de zorgverlener ervoor zorgen dat de cliënt de medicijnen op het juiste moment en op de juiste manier inneemt. De controle van de juistheid van de medicijnen berust op dat moment bij de zorgverlener. De medicijnen moeten daarom, voorzien van naam en eventuele overige relevante informatie, in het uitzetsysteem zijn gestopt.

Klaarzetten medicijnen

Kan de cliënt niet alle medicijnen zelf verzamelen? En/of moet de cliënt worden herinnerd aan het tijdstip waarop ze worden ingenomen? Dan doet de zorgverlener dit voor de cliënt. Dit klaarzetten kan gebeuren vanuit een medicijnuitzetsysteem.

Beheer medicijnen

Is de cliënt niet in staat om er zelf voor te zorgen dat er voldoende medicijnen op voorraad zijn? Dan kan de zorgverlener het beheer overnemen. Onder dit beheer valt indien nodig ook het bestellen en veilig opbergen van de medicijnen. In het cliëntendossier leg je vast wie hierover de verantwoordelijkheid heeft.

Het bestellen van medicijnen gaat in afstemming met huisarts en apotheker. Voor het opbergen wordt in overleg met de mantelzorger(s) een geschikte plaats gezocht; in beginsel bij de cliënt in huis. De bewaarplaats moet veilig en passend zijn. De zorgverlener moet zorgen dat er voldoende voorraad is en dat de medicijnen droog en bij de juiste temperatuur worden bewaard. Daarnaast draagt de zorgverlener zorg voor het retourneren van medicijnen die niet (meer) worden gebruikt.

Protocollen via SoloCompleet-abonnement

In de Vilans protocollen vind je meer informatie over het veilig en verantwoord toedienen van medicijnen. Leden van het SoloCompleet-pakket [LINK] krijgen gratis toegang tot de Vilans Protocollen.

Inhoudelijke en actuele informatie over medicatieveiligheid vind je op de themapagina Medicatieveiligheid.